PRAWA DZIECKA
Najważniejszym dokumentem dotyczącym praw dziecka jest Konwencja o prawach dziecka uchwalona w 1989 roku przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych i ratyfikowana przez Polskę w 1991 roku. W Polsce prawa dziecka zawarte są w Konstytucji RP. Ponadto funkcjonuje Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka.
Kategorie praw dziecka
- osobiste, umożliwiające rozwój dziecka. Są to: prawo do życia, prawo do tożsamości, prawo do wychowania w rodzinie i do kontaktów z nią w przypadku rozłączenia, prawo do adopcji, prawo do wyrażania własnych poglądów, prawo do informacji, prawo do rozwoju, prawo do własnego zdania oraz prawo do ochrony przed poniżającym traktowaniem (prawo do nietykalności osobistej);
- polityczne lub publiczne, dzięki którym dziecko wyraża swoje poglądy i uczestniczy w życiu swojej grupy, społeczności, państwa. Są to prawa: prawo do posiadania obywatelstwa, prawo do wyrażania własnych poglądów, swobody wyznania, prawo do uczestniczenia w stowarzyszeniach;
socjalne, które są obowiązkami państwa i dorosłych do stworzenia odpowiednich warunków do rozwoju umysłowego i fizycznego dziecka. Są to: prawo do godnych warunków życia i odpowiedniego poziomu życia, prawo do opieki zdrowotnej, prawo do odpoczynku; - ekonomiczne, umożliwiające dziecku przygotowywanie się do niezależności materialnej od innych. Najważniejszym jest prawo do nauki; ponadto ochrona prawa pracy podejmowanej, czy to w ramach obowiązku nauki czy wakacyjnego zarobku;
- kulturalne, obejmujące prawo do oświaty, nauki, kultury i wypoczynku, a także sprzężone z nimi obowiązki państw do stworzenia warunków dla korzystania z tych dziedzin.
AKTY PRAWNE:
Protokół fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii
PRAWA UCZNIA
Prawa ucznia to katalog czynności, które mogą wykonywać uczniowie, a także uprawnień, które uczniom przysługują. Nie są one jednak w pełni określone w polskim ustawodawstwie. Art. 98 ust. 1 pkt 17 ustawy Prawo oświatowe (Dz.U. 2019 poz. 1148 ze zm.) mówi bowiem: „Statut szkoły zawiera w szczególności: […] prawa i obowiązki uczniów, w tym przypadki, w których uczeń może zostać skreślony z listy uczniów szkoły, a także tryb składania skarg w przypadku naruszenia praw ucznia”. To oznacza, że do każdej szkoły należy dokładne określenie, co jej uczniowie mogą robić, a także, co im przysługuje. Nie oznacza to jednak, że w polskim prawie funkcjonuje pełna dowolność w tej kwestii. Poszczególne zapisy Prawa oświatowego, ustawy o systemie oświaty, a także innych ustaw i rozporządzeń wykonawczych wielokrotnie mówią, że dane prawo uczniom przysługuje. Dlatego też wyodrębnić można następujący katalog praw ucznia (nie jest on jednak zamknięty, co oznacza, że ten zbiór można o kolejne prawa rozszerzać):
- Prawo do nauki.
- Prawo do wzięcia udziału w konkursie.
- Prawo do uzyskania pomocy materialnej.
- Prawo do informacji i sprawiedliwej oceny.
- Prawo do rozwijania zainteresowań.
- Prawo do bezpieczeństwa, wiedzy o bezpieczeństwie i uzyskania pomocy.
- Prawo do skonsumowania ciepłego posiłku (dotyczy ucznia szkoły podstawowej)
- Prawo do swobody wypowiedzi, myśli, sumienia i wyznania.
- Prawo do prywatności.
- Prawo do czasu wolnego (właściwej organizacji życia szkolnego).
- Prawo do godności.
- Prawo do angażowania się w życie szkoły.
- Prawo do złożenia skargi.
Art. 99 Prawa oświatowego konkretnie wskazuje, że obowiązki ucznia określa się w statucie szkoły z uwzględnieniem obowiązków w zakresie:
- Właściwego zachowania podczas zajęć edukacyjnych.
- Usprawiedliwiania, w określonym terminie i formie, nieobecności na zajęciach edukacyjnych, w tym formy usprawiedliwiania nieobecności przez osoby pełnoletnie.
- Przestrzegania zasad ubierania się uczniów na terenie szkoły lub noszenia na terenie szkoły jednolitego stroju — w przypadku, o którym mowa w art. 100 (artykuł ten określa procedurę wprowadzenia w szkole tzw. mundurków).
- Przestrzegania warunków wnoszenia i korzystania z telefonów komórkowych i innych urządzeń elektronicznych na terenie szkoły.
- Właściwego zachowania wobec nauczycieli i innych pracowników szkoły oraz pozostałych uczniów.
- Jedynym miejscem w przepisach ogólnopolskich, gdzie wskazano „podstawowe prawa ucznia” jest art. 85 ust. 5 ustawy Prawo oświatowe. Nie dotyczą one jednak (w większości) każdego ucznia, a na przykład grupy czy organów samorządu uczniowskiego (zarządu, rady…). Prawa te to:
- Prawo do zapoznawania się z programem nauczania, z jego treścią, celem i stawianymi wymaganiami.
- Prawo do jasnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu.
- Prawo do organizacji życia szkolnego, umożliwiające zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania i zaspokajania własnych zainteresowań.
- Prawo redagowania i wydawania gazety szkolnej.
- Prawo organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi w porozumieniu z dyrektorem.
- Prawo wyboru nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu.